Artificiële Intelligentie

Een Wereld vol Magie

Patrick Quanten

Ik weet niet hoe het voor jou is maar ik ben in de ban van magie en illusies. Voor mij is het fascinerend om te ervaren hoe ik aanwezig en attent kan zijn en toch nog in de luren gelegd wordt. Hoe doen ze het? Herhaaldelijk. De aantrekkingskracht van het schijnbaar onmogelijke, gecombineerd met de vaardigheid en het vakmanschap van de goochelaar, laat me betoverd achter, stelt elke vezel van de werkelijkheid in vraag. In essentie ligt er, naar blijkt, een achttal fundamentele types van goocheltrucks aan de grondslag. Dingen die verdwijnen of tevoorschijn getoverd worden; dingen die in de lucht zweven; dingen die door soliede oppervlakken heen gaan; het herstellen of transformeren van dingen; dingen die van plaats veranderen; het voorspellen van de toekomst. Maar wat zijn de intrinsieke methoden die een goochelaar gebruikt om zulke verbazingwekkende trucks ten tonele te brengen? Wat zijn de geheimen van misleiding, van handigheid, en de psychologie achter de gecreëerde illusie wat voor het blote oog onmogelijk lijkt?

Misleiding is één van de meest belangrijke gebruiken van een goochelaar. Door de aandacht van het publiek van het ene af te leiden is de goochelaar in staat om verbloemde bewegingen uit te voeren. Door zorgvuldig geplande gebaren, woorden, en acties leidt de goochelaar de focus van de toeschouwer weg van het geheim achter de truck.
Handigheid is een ander cruciale vaardigheid die de goochelaar heeft ontwikkeld. Het handelt zich om behendige manipulatie van objecten om onmogelijk geachte transformaties en verdwijningen te verwezenlijken. Goochelaars worden meesters in delicate bewegingen en precisie die nodig zijn om iets magisch te bereiken.
Psychologie speelt ook een significante rol in goocheltrucks. Goochelaars begrijpen dat de menselijke geest kwetsbaar is en cognitieve vooroordelen bezit, en zij gebruiken dit in hun voordeel. Zij buiten onze neiging tot selectieve aandacht en onze inclinatie om patronen waar te nemen uit, zelfs wanneer deze niet aanwezig zijn.

“De goochelaar en de politieker hebben veel gemeen: zij moeten allebei onze aandacht afleiden van wat zij echt doen.” – Ben Okri

Goochelaars spelen met onze verwachtingen en manipuleren onze aandacht. Zij weten dat onze hersenen gelimiteerd zijn in het verwerken van informatie en zij slaan munt uit deze beperkingen om momenten van verwondering te creëren. Bijvoorbeeld, een goochelaar kan een truck uithalen gebaseerd op ons onvermogen om op correcte wijze de beweging van verschillende objecten tegelijkertijd waar te nemen, gebruik makend van misleiding om onze focus weg te houden van de verborgen beweging. Meer nog, goochelaars benutten ook psychologische principes zoals beïnvloedbaarheid en visuele perceptie om hun illusies te creëren.

En dan zijn er nog de grote theaterillusies, kroonjuwelen van tovenarij. Het zweven wordt mogelijk gemaakt door het gebruik van strategische choreografie, verborgen steunen, en misleiding. Iemand middendoor zagen wordt uitgevoerd door het vernuftig plaatsen van spiegels, verborgen compartimenten, en ingewikkelde mechanieken. De verdwijning voorstelling gebeurt door goed getimede afleiding, verborgen valdeuren, en zorgvuldig uitgevoerde belichting. Eén van de meest essentiële elementen achter de goochelscene is de aanwezigheid van verborgen materiaal. Van onzichtbare draden tot verborgen compartimenten gaat de goochelaar een massa aan vernuftig materiaal gebruiken om zijn verbijsterende trucks naadloos op te voeren. Door deze hulpmiddelen zorgvuldig te verbergen creëren ze een sfeer van mysterie terwijl ze adembenemende opvoeringen ten tonele brengen die het publiek in de ban houden. De constructie van rekwisieten is een ander geheim achter de schermen. Goochelaars hebben de kunst van het ontwerpen en het bouwen van rekwisieten, die volledig normaal lijken maar geheime mechanismen herbergen, perfect onder de knie.

Goochelen lijkt dikwijls op puur bedrog, maar er zit ook wetenschap achter. De kunst om illusies te creëren is geworteld in de principes van psychologie en fysica, waardoor het een fascinerende mengeling wordt van kunstenaarschap en wetenschappelijk begrijpen. Eén van de kerngegevens in de goochelarij is perceptie. Goochelaars buiten de manier waarop onze hersenen visuele en auditieve stimuli interpreteren uit om illusies te creëren die onmogelijk lijken. Zij begrijpen hoe ze onze aandacht kunnen manipuleren en ons te laten zien wat zij willen dat wij zien. Door menselijke psychologie te studeren kunnen goochelaars onze waarneming beheersen waardoor het onmogelijke opeens echt lijkt.

Oh mijn hemel, mijn geest is gaan zweven enkel door te denken aan de verbazing van goochelarij en bedrog. Ik verontschuldig mij. Waar gingen we het over hebben? Oh ja, artificiële intelligentie. Goed. Even de keel schrapen en we proberen het opnieuw.

Artificiële intelligentie (AI) is ‘de technologie die computers en machines in staat stelt om het menselijke leergedrag, het begrijpen, het oplossen van problemen, het nemen van beslissingen, creativiteit en autonomie te simuleren’. Waarom zou iemand het menselijke leerproces willen simuleren als je het echte werk al in je bezit hebt? Toepassingen en toestellen uitgerust met AI kunnen objecten zien en ze identificeren. Ze kunnen de menselijke taal begrijpen en beantwoorden. Zij kunnen nieuwe informatie en ervaringen opnemen. Zij kunnen gedetailleerde aanbevelingen doen voor gebruikers en experten. Zij kunnen onafhankelijk ageren, waardoor de noodzaak voor menselijk denken en interventie weg valt (een klassiek voorbeeld is de zelfrijdende auto). Als er geen nood meer is aan menselijk denken of menselijke daden dan kan ik het beter aftrappen want ‘jij’ – wie ook AI creëert en gebruikt – hebt mij niet meer nodig. Jij, met de hulp van jouw artificieel apparaat, kan tot een oplossing komen en de noodzakelijke actie die daar het gevolg van is uitvoeren zonder mij.

Maar in 2024 focussen de meeste AI onderzoekers en beoefenaars – en de meeste AI-gerelateerde media aandacht – op doorbraken in generatieve AI (gen AI), een technologie die originele teksten, beelden, video’s en andere gegevens kan creëren. Om generatieve AI beter te begrijpen is het belangrijk om eerst de technologieën waarop generatieve AI gebaseerd zijn te begrijpen: machine learning en deep learning.

Machine learning (ML) is een proces waarbij wiskundige gegevensmodellen worden gebruikt om een computer te helpen leren zonder directe instructies. Bij machine learning worden algoritmen gebruikt om patronen in gegevens te identificeren. Deze patronen worden vervolgens gebruikt om een gegevensmodel te maken dat voorspellingen kan doen. De meest eenvoudige vorm van machine learning is supervised learning, waarbij gelabelde gegevenssets worden gebruikt om algoritmen te trainen om gegevens te classificeren of uitkomsten nauwkeurig te voorspellen. Maar een van de meest populaire types van machine learning algoritmen heet neurale netwerk (of artificiële neurale netwerk). De neurale netwerken zijn gemodelleerd op de structuur en functie van de menselijke hersenen.

Deep Learning is een type machine learning dat gebruikmaakt van kunstmatige neurale netwerken om digitale systemen in staat te stellen te leren en beslissingen te nemen op basis van ongestructureerde, niet-gelabelde gegevens. Deze netwerken maken leren zonder supervisie mogelijk. Met leren zonder supervisie worden algoritmen getraind op gegevens die geen labels of informatie bevatten die het algoritme kan gebruiken om de bepaling ervan te controleren. In plaats daarvan sorteert en classificeert het systeem de gegevens op basis van de patronen die het zelf herkent. Omdat deep learning geen menselijke interventie nodig heeft kan het toestel op grote schaal bijleren. Het enige dat niet aanwezig is in dit proces van concluderen en beslissen zijn emoties en gevoelens. Het toestel kan niet evalueren op basis van ‘Ik heb het gevoel dat dit niet ok is’.

Generatieve AI, ook ‘gen AI’ genoemd, verwijst naar deep-learning modellen die complexe originele inhouden kunnen creëren – zoals lange geschreven teksten, hoge beeldkwaliteit, realistische video’s of audio en nog veel meer – in antwoord op een vraag van de gebruiker. Generatieve modellen zijn al vele jaren in gebruik om statistische data te analyseren. Maar over het laatste decennium is het geëvolueerd naar het analyseren en het genereren van meer complexe data types.

En dan is de eerste belangrijke vraag: Waarom zouden we geen menselijke invloed meer nodig hebben in het denk- en doen-proces van het leven? Wel, de mensen die AI ontwikkelen en fijn afstemmen geven ons hierop een antwoord. Ik vraag me soms af waarom AI niet zelf het antwoord verzint!

AI brengt onnoemelijk veel voordelen voor vele industrieën en toepassingen. Sommige van de meest geciteerde voordelen zijn onder andere:

Automatisatie van repetitieve taken
Meer en sneller inzicht in data
Verbeterde besluitvorming
Minder menselijke fouten
24x7 beschikbaarheid
Gereduceerd fysiek risico

Dus, verscheidene voordelen voor de industrie en hun toepassingen. Geen voordeel voor de gewone mens dan?

Neemt men dan gewoon aan dat AI nooit (technische) problemen tegenkomt, nooit fouten zal maken en altijd een superior resultaat zal opleveren?

De reële toepassingen van AI zijn veelvuldig.

Klantervaring, dienstverlening en ondersteuning – Mijn ervaring als klant is dat geen enkele chatbot of virtuele assistent ooit een probleem heeft opgelost dat ik aangekaart heb. In vele gevallen hebben deze computerprogramma’s het probleem zelfs niet eens begrepen.
Vastellen van fraude – Ik word momenteel voor fraude doorlicht omdat ik geld overgeschreven heb van de ene bankrekening naar een andere. Dit is door AI ‘geïdentificeerd’ als een ongewone transactie. En nu komt het beste. Omdat een computerprogramma beweert dat ik iets fout gedaan heb, moet ik mijn onschuld bewijzen. Met de hulp van AI is iemand schuldig tot de onschuld bewezen wordt, omdat AI altijd gelijk heeft en niet in staat is om zijn eigen fouten te erkennen.
Gepersonaliseerde marketing – Gebombardeerd worden met aanbiedingen voor zaken waar ik niet naar gevraagd heb is een aanranding van mijn privaatrecht. Zelfs het feit dat ‘zij’ weten waar ik naar kijk, wat ik lees of koop, is een aantasting van mijn privaatrecht. Ik heb niet het gevoel dat ik voordeel heb bij gepersonaliseerde marketing. Ik heb er niet om gevraagd. Maar ik kan er niet onderuit.
Personeelszaken en rekrutering – Het selecteren van de juiste persoon voor de baan kan beter gedaan worden door AI. Niemand heeft mijn mening nog nodig, ook niet over met wie ik zou willen samenwerken. Hoe ‘juist gedefinieerd is in AI gaat verloren in de algoritmen.
Stroomlijnen van repetitieve coderingstaken die geassocieerd zijn met de ontwikkeling en de migratie en modernisering van legacy-applicaties versnellen – In ’t kort, geautomatiseerde updating systemen. AI bepaalt wanneer dit nodig is en hoe snel het uitgevoerd moet worden. Ik kan me helaas niet meer herinneren hoe dikwijls een computerprogramma gefaald heeft na een automatische update, dat ofwel aangestuurd werd door een ingebouwd systeem in mijn eigen computer ofwel door een maatschappij die mijn computer een dienst aanbiedt.
Onderhoudsvoorspelling: AI kan data analyseren van sensoren om te voorspellen wanneer toestellen aan onderhoud toe zijn of gaan stilvallen. – Natuurlijk wordt de beslissing wanneer onderhoud ‘noodzakelijk’ is of dat het falen van het toestel nabij is, gemaakt op grond van de limieten die men vooropstelt bij het lezen van de sensoren informatie. Het is een geautomatiseerd programma dat volledig te vertrouwen is omdat de industrie zelf aangeeft wanneer ik een nieuw toestel moet kopen. De tandenborstel vertelt me nu zelf wanneer het tijd is om hem te vervangen!

Wetenschappers zijn opgewonden bezig met zich manieren voor te stellen waarop artificiële intelligentie (AI) hun onderzoek vooruit kan helpen. Waarom zijn AI toestellen zo gegeerd en wat is het risico van hun inzet over het hele onderzoekspectrum? Hier wordt een indeling van de visies van wetenschappers op AI ontwikkeld, gebaseerd op de impact van de beloften op hogere productiviteit en objectiviteit door het omzeilen van menselijke tekorten. Maar de vooropgestelde AI oplossingen kunnen ook onze cognitieve beperkingen uitbuiten, zodat we kwetsbaar worden door de illusie te geloven dat we meer begrijpen van de wereld dan wat eigenlijk waar is. De wildgroei aan AI methoden en middelen introduceert in de wetenschap het risico dat wetenschappelijk onderzoek meer resultaten oplevert maar dat we er minder van begrijpen.

Interpretatie is belangrijk omdat het toelaat dat een mens zijn vertrouwen plaatst in een machine om deze in de reële wereld te gebruiken. Wanneer een robot of AI zijn daden kan verklaren dan kunnen mensen beslissen wanneer dit moet worden bijgesteld of nog verder kan vertrouwd worden om beslissingen voor ons te nemen. Een interpreteerbaar systeem maakt het ook mogelijk voor de gebruiker – niet enkel voor de ontwerper – om de toepassingen ervan te begrijpen en te vertrouwen. Maar, interpretatie is en blijft een oude uitdaging in het veld van AI en autonomie. Het leerproces van een machine gebeurt in een ‘zwarte doos’, waardoor de ontwerpers zelf veelal ook niet kunnen uitleggen waarom en hoe het systeem tot een bepaalde conclusie gekomen is. Maar zij blijven ervan overtuigd, en zij willen dat wij dat ook zijn, dat AI tot het ‘juiste’ besluit gekomen is, tot de ‘beste’ oplossing.

Weizenbaum, die een wiskundige, een computerwetenschapper en een student psychoanalyse was, was één van de grondleggers van de moderne artificiële intelligentie. Hij ontwierp niet enkel de allereerste chatbot (Eliza) maar bouwde ook de eerste mainframecomputers (in de tijd toen men nog vacuüm tubes gebruikte en de computer een hele kamer in beslag nam) voor de universiteit waar hij toen studeerde, General Electric, en voor de Zeemacht. Hij zegt: “Artificiële intelligentie is een ‘index voor de waanzin’ van onze wereld”.

De redenering achter zulke uitspraak is dat artificiële intelligentie niet iets is dat in de natuur voorkomt. Het kan, als dusdanig, geen deel uitmaken van de menselijkheid omdat de mens opgesloten zit in de natuur. AI heeft daar geen plaats in. Als het niet echt is, in die zin, dan kan het aanzien worden als ‘een illusie’. Het woordenboek bepaalt artificieel als ‘door mensen gemaakt, dikwijls als een kopie van iets natuurlijks’ en ook nog als ‘niet oprecht’. Dus het lijkt op de natuur maar het is het niet. Het is niet oprecht, niet rechtschapen. Het ziet er echt uit maar het is het niet. Net zoals een goocheltruck waar iets verdwijnt, terwijl het er in realiteit nog steeds is. Echt geloven dat een goochelaar iets in de lucht laat zweven is waanzin.

En terwijl het effect van de truck potentieel een nut kan hebben is de manier waarop het bereikt wordt niet bekend aan de toeschouwer. Het potentiële gevaar ligt dan in het feit dat ‘de illusie’ aanzien wordt als ‘reëel’. Iets uit het zicht onttrekken door het in een verborgen compartiment te plaatsen wekt dan de indruk dat het verdwenen is en dat je er zonder verder zal moeten. Je hebt het verloren omdat je er echt van overtuigd bent dat het weg is, terwijl in realiteit men het enkel voor jou verborgen houdt. En de reden waarom je gelooft dat het weg is, is omdat je niet begrijpt hoe het is kunnen verdwijnen.

Wanneer de goochelaar niet langer weet hoe iets verdwijnt of begint te zweven of van plaats veranderd is, dan kan hij niet langer optreden. Zijn leven eindigt op dat moment. Controle verliezen over het proces maakt wat er getoond wordt volkomen waardeloos.

Omdat een robot of AI niet uitlegt hoe iets gedaan wordt of het tot een bepaalde conclusie komt, kan men niet begrijpen hoe het effect gecreëerd werd. Met andere woorden, men kan niet evalueren wat er precies gebeurd is. Wanneer je weet dat je naar een goochelshow zit te kijken dan vertelt je brein jou dat het niet echt kan zijn en er, juist daarom, een truck moet achter zitten. Dus wanneer hij jouw trouwring laat verdwijnen panikeer je niet en je wacht geduldig tot hij die weer tevoorschijn tovert, uit het niets, op de een of andere manier. Maar, wanneer je het effect van AI observeert ben jij je niet bewust van het feit dat je naar een goochelshow zit te kijken en accepteer je het feit dat iets weg is, niet meer gaat terug komen.

Wanneer AI beelden, geluiden of teksten creëert dan kan je deze niet langer onderscheiden van het ‘echte’. Natuurlijk zijn de beelden, geluiden en teksten zelf wel echt, voor zover het jouw observatie aangaat, maar hoe werden deze verwezenlijkt? Wie heeft ze gecreëerd, en waarom? Net zoals in een goocheltruck heb jij je ring verloren. Maar hoe je deze bent kwijtgeraakt is jou een raadsel. Waarom is dit van belang? Wanneer je weet hoe iets gebeurt dan kan je ofwel de situatie rechtzetten ofwel kan je de situatie begrijpen. In het eerste geval ga je dan terug naar de werkelijkheid. In het tweede geval kan je de realiteit accepteren. Wanneer je niet weet hoe dan ken je de realiteit niet langer. Je blijft je dan afvragen waar het verborgen compartiment zich bevindt. En doe je dat niet dan ben je in een illusie verzeild geraakt. Geloven dat de bank effectief jouw geld in haar bezit heeft omdat een cijfertje op een computerscherm dit aangeeft, is een illusie. Het is geen realiteit.

Wanneer men denkt dat bepaalde zaken deel uitmaken van de werkelijkheid, van het leven, terwijl ze dat niet zijn, dan begint men te leven in een wereld waarin fictie en realiteit met elkaar vermengd worden zonder dat men ze nog van elkaar kan onderscheiden. Je kan de fictie niet meer scheiden van de realiteit. Op deze manier weet je niet langer wat werkelijkheid is en wat artificieel is. Dit is het beginpunt van een waanzinnige wereld. Er zullen discussies ontstaan, conflicten zullen op de voorgrond treden, als direct gevolg van de samensmelting van fictie en werkelijkheid. En niemand zal de discussies nog kunnen beslechten omdat er niet langer een onderscheid kan gemaakt worden tussen de argumenten die gebaseerd zijn op de realiteit en deze gebaseerd op fictie. Waar we in geloven is, voor ons, de realiteit, en niemand die nog het tegendeel kan bewijzen. Dit is pure waanzin!

De illusie en de werkelijkheid zijn onafscheidelijk geworden. Een illusie is iets dat niet is wat het lijkt te zijn. In onze moderne context noemen we dit virtueel. Het adjectief virtueel wordt gebruikt om iets te omschrijven dat in essentie bestaat maar niet in de realiteit. Het ziet er echt uit, maar het is het niet. En dat zou op zich nog niet zo erg zijn zolang we maar in staat zijn om het onderscheid te maken. Met AI kunnen we dat niet langer. Dit opent de deur naar een wereld waarin we overspoeld worden met een virtuele realiteit, een illusie, zonder dat wij ons daar nog tegen verzetten. We zijn ons niet langer bewust dat we naar een goochelshow zitten te kijken. We nemen er met veel genoegen deel aan en we geloven dat wat onze zintuigen waarnemen ook echt is. We zijn betoverd door de show. We zijn overweldigd door de ongelooflijke dingen waar we getuige van zijn. Zelfs in die mate dat we niet langer op zoek gaan naar hoe de truck uitgevoerd werd. Eens je niet meer overweegt dat het allemaal goochelen en niet echt is, dan stel je niet langer in vraag wat het is dat je ziet of ervaart. Nu maak je deel uit van de illusie. Nu verdedig je de illusie. Het is niet langer de goochelaar die ons wijsmaakt dat het “allemaal echt” is. Nu is het de toeschouwer die erop staat dat het werkelijkheid is, omdat ik erbij was – Ik heb het met mijn eigen ogen gezien.

Het is één ding om computers te hebben die cijfertjes berekenen en statistische analyses maken. Het is iets anders wanneer computers je gaan vertellen wie er schuldig is aan een misdrijf, wie het meest geschikt is voor een job, wanneer je de tandenborstel moet vervangen, en of jouw uitwerpselen wel normaal zijn. Het overdragen van besluitvorming aan een computer is waanzin. Wanneer ik een analyse maak van een situatie en tot een besluit kom dan is dat mijn besluit. Iedereen die mij goed kent en mijn redenering kan volgen weet hoe ik tot mijn conclusie gekomen ben. Wanneer jij dezelfde situatie overschouwt dan kan je tot een ander besluit komen. Dat is dan jouw besluit, gebaseerd op hoe jij naar de situatie kijkt. En iedereen die jou goed kent kan jouw gedachtegang naar jouw conclusie toe volgen. En hetzelfde geldt voor Peter, Sofie en Jan met de pet. Maar wanneer AI tot een besluit komt dan weet niemand hoe het daar geraakt is. Zelfs niet eens de makers van het computerprogramma. Het is een feit dat modelontwikkelaars niet weten hoe AI aan de besluitvorming toekomt. Als er geen manier is om het redeneringspad te volgen dan is er ook geen manier om het eindresultaat ervan te evalueren. En nog belangrijker, voor zover het de regering aangaat, geen manier om er kritiek op te hebben.

We zitten gevangen in een mist van illusie en magie, gecreëerd door AI. De enige manier om de mist te laten optrekken is AI uit ons leven te verbannen, terug te keren naar realiteit. Het basisgegeven waarop dit bereikt kan worden is dat voor elke beoordeling of conclusie, in alle omstandigheden, we moeten weten hoe men er toe gekomen is. We moeten de rationaliteit achter het proces kunnen evalueren. We moeten er kunnen zin aan geven.

We zijn snel de vrijheid aan het verliezen om voor onszelf te mogen denken omdat we accepteren dat een computerprogramma er ‘beter’ in is dan wijzelf, dat een computerprogramma ‘meer weet’ dan wijzelf. Dit kan wel het geval zijn voor welomschreven data, zoals aantallen. Maar we verliezen snel uit het oog dat geen enkel computerprogramma ook maar iets weet over het leven. En meer nog, dat het nooit iets over het leven zal weten!

En mensen leven het leven. Mensen leven in een natuurlijke wereld, niet in een artificiële wereld. AI kan nooit alle noodzakelijke elementen omarmen die er nodig zijn om het leven te begrijpen en te evalueren, omdat AI geen natuurlijk iets is. Het is een intelligentie die artificieel is, niet natuurlijk. Het kan dus nooit de intelligentie van mijn hond bezitten.

November 2024