Communicatie

door Dr Patrick Quanten MD

De laatste vijftig jaar hebben we een snelle uitbreiding gekend in de manier waarop mensen met elkaar kunnen communiceren. Technologische vooruitgang opende talrijke mogelijkheden voor verschillende manieren waarop we elkaar kunnen contacteren en als resultaat hiervan vliegen er berichten links, rechts en overal om ons heen. Op geen enkel ander tijdstip in de geschiedenis zijn de mensen zo verbonden geweest. En toch is er tezelfdertijd een gevoel alsof we iets verloren hebben.

Zowel leraren als ouders hebben commentaar gegeven op wat zij zien als een afbrokkeling van de standaarden. De bekwaamheid om te schrijven is verslechterd ten gevolge van het aanvaarden van afkortingen en fonetisch schrift om de ruimte te verkleinen die gebruikt wordt door berichten, omdat ruimte geld kost, en tengevolge van de verhoging van de mondelinge communicatie. Mobiele telefoons laten mensen toe om op alle momenten met mekaar te praten, alsook het chatten op internet en ingesproken cassettes. Dit heeft de noodzaak aan goed geschreven uitdrukkingen verminderd, maar het heeft ook het gevoel dat de communicatie verbeterd is verhoogd. We hebben het gevoel dat als we met iemand praten het bericht dan beter ontvangen wordt dan als we het opschrijven. En toch voelen we ons allemaal gefrustreerd omdat we ontdekken dat zelfs het gesproken woord niet altijd gehoord wordt zoals wij het bedoelen. Vele discussies ontstaan rond het thema "maar ik heb het je gezegd" – "neen, dat heb je niet gedaan".

De Betekenis van Woorden

De taal zelf is enorm veranderd in de laatste vijftig jaar, vergeleken met de vorige vijfhonderd jaar. Het woordenboek kende méér bijwerkingen in de laatste dertig jaar, met ernstige gevolgen voor de taal en ons begrip ervan, dan in de hele geschiedenis ervoor. Een deel hiervan kan natuurlijk verklaard worden door de introductie van nieuwe woorden, waarvan sommige door scholieren gevraagd werden, maar andere veranderingen met betrekking tot de manier waarop we woorden gebruiken, werden ook doorgevoerd. De mensen hebben de betekenis van woorden veranderd.

"Gaaf" betekent niet langer heel, niet kapot, maar het staat voor trendy en anders op een aanvaardbare manier. "Bevriezen" betekent niet langer dat het vriest, of dat de temperatuur onder nul graden gedaald is. Het wordt ook gebruikt om aan te geven dat een persoon het heel koud heeft, zelfs als de temperatuur ver boven het vriespunt ligt.

"Ik ga dood van de pijn" wordt veelvuldig gebruikt door mensen om naar hun dokter toe het ongemak te omschrijven dat ze voelen. Dit is moeilijk te combineren met het feit dat deze persoon zonet je spreekkamer binnenkwam, luchtig keuvelend tegen je secretaresse over het slechte weer, de kinderen of eender welk oppervlakkig onderwerp. Een persoon die werkelijk "dood" gaat, die extreem lijdt, moet dit niet vertellen; meestal zal dit wel duidelijk zijn voor iedereen. Het effect dat deze manier van communiceren heeft, is dat het de betekenis van het woord devalueert. We brengen het gebruik van het woord niet langer in verband met het extreme lijden waarvoor het eigenlijk staat.

Wat kan de reden zijn achter deze veranderingen? Waarom hebben we de behoefte om de betekenis van woorden te veranderen? Een duidelijk antwoord zou kunnen zijn dat we verschillende dingen proberen uit te drukken en de oude woorden hiervoor ontoereikend zijn. Of misschien willen we wel dezelfde dingen uitdrukken maar op een andere manier. Waarom hebben we dit nodig? Om meer aandacht te trekken? Waarom? Omdat we gezien willen worden, eruit willen springen? Dat is natuurlijk precies wat er gebeurt met reclame. Hoe zorg je ervoor dat jouw product mensen opvalt tussen een hele hoop gelijkaardige producten? Je moet ervoor zorgen dat het eruit springt. Hoe doe je dat? Ja, je kunt het op een andere manier verpakken; of je kan de prijs laten verschillen; of je zorgt ervoor dat de mensen het zich herinneren omwille van een specifieke reden. En dit zou een verschillende slagzin kunnen zijn.

Dit is waar woorden gebruikt worden op een manier waar ze niet voor bedoeld zijn. Want als je woorden gebruikt om precies aan te geven wat je bedoelt, dan zou het de aandacht van de mensen niet op dezelfde manier trekken. Je wil dat de woorden eruit springen, afgescheiden staan van de betekenis die ze al hebben. Dus verkoop je schoonheidsproducten "omdat je het waard bent"; waspoeder die "verblindend wit" wast; auto's die je "de rit van je leven" geven; een bank die "luistert"; een shampoo die je haar "versterkt"; een gezichtscrème die "de tekenen van veroudering" stopt; enzovoorts.

We zijn omringd geworden met betekenissen die speciaal uitgevonden of aangepast werden om ons te verbazen en versteld te laten staan. Dat is hoe onze aandacht getrokken wordt en het product in verband gebracht wordt met het slimme woordenspel, dat in ons geheugen gegrift zal staan. Dat is het doel. Nu komen we bij de nevenwerkingen van dit proces.

Ten eerste, is er het feit dat de specifieke woorden en zinnen nooit meer hetzelfde zullen zijn. Als er meer en meer hiervan binnendringen in het gewone taalgebruik dan creëert dit een groeiende verwarring onder de bevolking over waar dit specifieke woord nu eigenlijk voor staat. De industrie, die het product verkoopt, weet verdomd goed dat hoe meer verwarring ze kan creëren hoe groter de impact zal zijn op de hersenen van de doorsnee persoon en dat daardoor de populariteit van het product stijgt. Dit verhoogt het marktaandeel en de winst.

Maar ten tweede, en waarschijnlijk moeten we ons hier meer zorgen over maken, is er het feit dat hoe meer onze wereld geïnfiltreerd wordt door dit systeem, hoe meer wijzelf gewoon worden aan het proces. Hoe natuurlijker het wordt om nieuwe manieren te vinden waarop woorden gebruikt kunnen worden, hoe meer we ernaar zullen zoeken. Waarom? Omdat we hierdoor kunnen opvallen. En de maatschappij viert de anders zijnde, de nieuwe en de excentrieke. Komieken zijn voortdurend op zoek om de betekenis van woorden te veranderen om hun eigen gat in de markt te creëren, waardoor men kan lachen over de wereld in het algemeen. En dat doen we allemaal.

Meer en meer is onze wereld, en ons woordgebruik, gericht op persoonlijke onderwerpen. Door de wereld in het algemeen te laten discussiëren, en woorden te laten gebruiken die oorspronkelijk persoonlijk van aard waren, werden betekenissen van woorden geïntroduceerd, die voorheen onbekend waren voor de meesten onder ons. De hele industrie rond sex, erotiek en liefde heeft de individuele communicatie verstoord en overhoop gehaald. Twee mensen leken een idee te hebben wat ze bedoelden als ze zeiden dat ze van mekaar hielden. Nu brengt de maatschappij ideeën onder de bevolking die ertoe leiden dat mensen woorden gebruiken maar niet langer begrijpen wat bedoeld wordt door de persoon die deze woorden spreekt. Wat betekent liefde? Wel, "als je echt van me hield, dan zou je ....", is een zin die op vele verschillende manieren kan eindigen. Het inspireerde zelfs een hele kalenderserie, "Liefde is ..." Het uitdrukken van jouw liefde op jouw persoonlijke manier is niet langer aanvaardbaar, omdat de maatschappij al een beeld van liefde gecreëerd heeft waar we ons naar moeten richten. Bloemen, chocolade, een exotische verrassingsreis maken allemaal deel uit van deze illusie. Als je niet geïnteresseerd bent in deze dingen of er geen geld of tijd voor hebt, dan wordt jouw uitdrukking van liefde misschien niet langer gehoord of ze heeft haar waarde verloren.

De Betekenis van Daden

Omdat we niet langer zeker kunnen zijn van de betekenis van de woorden die we horen, zijn we ook verward geraakt over de betekenis van gedrag.

Aangezien mannen geloven dat als een vrouw "neen" zegt ze niet altijd "neen" bedoelt, en omdat vele vrouwen het hier mee eens zijn, is het ook algemeen gebruikelijk in de westerse moderne maatschappij voor mannen en vrouwen om grote delen van hun lichaam aan het publiek te tonen. Dit werd vroeger in verband gebracht met intimiteit en privacy – het vertonen van een enkel in het openbaar was nog niet zo lang geleden onaanvaardbaar. We worden niet langer verondersteld om deze daad te zien als een uitnodiging tot intimiteit, en we mogen het ook niet bekijken als een voorrecht, waarop alleen enkele uitverkorenen recht hebben. Het is een uitdrukking van vrijheid geworden en het vrij zijn van de ketenen van de godsdienst en veiligheidsregels moet nu duidelijk op straat vertoond worden. De gevolgen kunnen we echter niet zo gemakkelijk naast ons neer leggen.

We kunnen niet in een ogenblik, een vingerknip, een kwispel van de staart van een hond vergeten of veranderen wat eeuwen van traditie in ons gevoel hebben gegrift. We willen graag geloven dat we alleen datgene weten wat we geleerd hebben vanaf onze kindertijd maar de wetenschap heeft bewezen dat baby's en peuters een aangeboren gevoel hebben van de basiswaarden van de maatschappij, waarin ze geboren worden. Ze hebben een sterke neiging naar de traditionele waarden van een dergelijke maatschappij en deze jonge kinderen zullen je heel waarschijnlijk vertellen, in exacte bewoordingen, wat goed en fout is, zelfs zonder enige opvoeding in die richting.

Hoe meer de kinderen dan blootgesteld worden aan de invloed van de media en de bredere communicatiekanalen die deze maatschappij gebruikt, hoe verwarder de berichten worden. We worden verondersteld goed te doen, maar de maatschappij toont hen dat het kwade beter rendeert. We worden verondersteld onze naasten lief te hebben, maar de maatschappij neemt pas nota van je als je kwaad doet aan je naasten. We worden verondersteld van mensen te houden, maar de maatschappij looft sexuele prestaties. Jong ontwikkelde karakters maken meer kans om beïnvloed te worden door deze berichten, maar we mogen de veranderingen die plaats vinden in het gedrag van volwassenen niet minimaliseren, het soort gedrag dat zo'n dertig jaar geleden volledig onaanvaardbaar was. Dit wordt aan ons verkocht als tolerantie, terwijl de waarheid is dat we minder tolerant geworden zijn, niet méér. De nadruk in ons moderne leven ligt grotendeels op wraak, lijden veroorzaken onder het mom van gerechtigheid, en wat ons toebehoort terugkrijgen. We zitten vol met ideeën over compensatie en gelijkmoedigheid, zelfs waar er duidelijke verschillen bestaan. Als het de bedoeling was dat mannen en vrouwen "gelijk" zouden zijn, dezelfde banen zouden uitoefenen en dezelfde prioriteiten zouden hebben, dan vertrouw ik erop dat de Bron van Alle Leven hen hetzelfde zou gemaakt hebben. Zo moeten wij aanvaarden dat er ook ongelukken gebeuren zonder dat deze specifiek iemand zijn fout moeten zijn.

De lichaamstaal is al evenveel veranderd als het woordgebruik. In de dagen dat de mensen naar iemand toe moesten gaan om met hem te kunnen praten, waren de intonatie, de blik in de ogen, de houding van het hele lichaam allemaal middelen waarmee de mensen konden praten. In vele gevallen was het dit soort taal die meer zei dan de woorden. We gebruikten deze middelen altijd en waren ook experten om ze te lezen. Het maakte integraal deel uit van ons taalsysteem.

Tegenwoordig wordt veel van onze communicatie gedaan zonder het voordeel van de lichaamstaal en daardoor worden er meer fouten gemaakt. Contracten en overeenkomsten worden gemaakt door computers en aanvaard door mensen die niets van mekaar afweten. Mensen "ontmoeten" elkaar op het internet, worden verliefd op iemand waar ze niets van af weten. Het belangrijkste punt hier is niet dat dit gebeurt; het belangrijkst punt is dat onze psyche door dit systeem ondermijnd wordt. Tegenwoordig weten we niet meer dat we niets over de andere persoon weten, we geloven zelfs sterk dat we wel alles over hem weten. Waarom? Omdat we zolang met elkaar gecommuniceerd hebben. We hebben met elkaar gepraat en berichten uitgewisseld gedurende een hele tijd zodat we geloven dat we deze persoon al ons hele leven kennen. Het is dit soort leugen die ervoor zorgt dat dit systeem zo droevig en gevaarlijk is. Vroeger, toen de mensen er nog voor kozen om met iemand samen te zijn of zaken te doen die ze niet kenden, dan wisten ze tenminste dat ze deze keuze maakten. Tegenwoordig echter leven we in de illusie dat we met een bekende factor te maken hebben terwijl de waarheid heel anders is. De reden hiervoor is de manier waarop we tegenwoordig communiceren.

Het is de wereld van winstbejag die een communicatiesysteem aangemoedigd heeft, waar de veiligheidsmuren van weggevallen zijn. Van persoon tot persoon hebben we een mogelijkheid om te checken of wat we horen overeenkomt met wat we zien en voelen. Videoboodschappen en telefoongesprekken zijn geen controle voor de bekwame intuïtie die de mensheid gedurende duizenden jaren heeft laten overleven, het gevoel dat een ander persoon je geeft. Alhoewel men ons anders wil laten geloven, is er een groot verschil tussen een vliegtuig op de simulator en het echte ding. Eenzelfde verschil bestaat er tussen het "houden van" een beeld dat iemand van een persoon creëert en het "houden van" de echte persoon.

Omdat we niet langer bedreven zijn in de wisselwerkingen van het lichaam als een ernstig communicatiemiddel, hebben we ook een tekort aan de vaardigheden om het lichaam te gebruiken om boodschappen over te brengen naar andere mensen. Aanraking is een taboe geworden in een maatschappij waar de boodschappen van aanraking verstoord werden en voor andere doeleinden gebruikt werden. Als de maatschappij een punt bereikt heeft waarbij leraren de leerlingen niet meer mogen aanraken, en dat omvat ook hen een knuffel geven, omdat dit kan geïnterpreteerd worden als sexueel misbruik, dan hebben we grote obstakels opgeworpen waardoor mensen gescheiden worden van elkaar. Er kan niet echt gedeeld worden, geen echte verbondenheid tussen mensen zijn zonder de taal van aanraking om bepaalde expliciete en krachtige boodschappen over te brengen. Door deze alleen in een context van sex te zien doen we de menselijke kennis en empathie onrecht aan. Wat doet de maatschappij als een man en een vrouw elkaar omhelzen, kussen, of - oh wat een doodzonde! - in hetzelfde bed slapen? Bestaat er nog iemand die het feit durft te overwegen dat deze twee mensen misschien gewoon intieme vrienden zijn, in staat om de last van het leven samen te dragen? Gelooft er nog iemand in integriteit van het menselijke ras, van een man of van een vrouw? Of zijn we allemaal zo corrupt om te geloven dat er geen goed meer bestaat in deze wereld, tenzij we allemaal kilometers van elkaar afblijven en elkaar alleen nog aanraken via de virtuele wereld van het internet?

Aanraking is een krachtig middel om met mekaar te communiceren. We aanvaarden dit als het om baby's gaat. We weten dat de ontwikkeling van baby's en peuters sterk beïnvloed wordt door de kwaliteit van de aanrakingen die ze krijgen. En toch, kort hierna, vernietigen we steevast het hele idee door het onderwerp van aanraking af te schilderen als iets vies, verdacht en angstaanjagend in een dappere poging om zowel volwassenen als jonge kinderen weg te houden van deze uitermate belangrijke vorm van voeding. We benadrukken verkeerde aanraking, aanraking van slechte kwaliteit en pijnlijke aanraking zo dikwijls dat we het zicht verliezen op het positieve karakter van dit communicatiesysteem. Onze maatschappij, met zijn obsessie voor schandalen en lugubere feiten, heeft de uitbuiting van aanraking bijna verheven tot een religie, zelfs als ze bedekt wordt onder de vermomming van verdoemenis. Je krijgt in je krant of tijdschrift geen grafische beschrijving van hoe attentvol een man was voor zijn vrouw, maar je krijgt wel, bijna dagelijks, de beschrijving van hoeveel sexuele standjes een koppel tijdens één nacht klaar gekregen heeft. Heb je ooit een artikel gelezen over de man die van zijn werk thuis kwam met een boeketje bloemen voor zijn vrouw, of van de vrouw die een warm bad klaar gemaakt had en een gezellig etentje voor haar man? Niet tenzij deze mensen niet getrouwd waren en aangegeven hadden dat ze houden van sadomasochistische praktijken!

Omdat woorden een grotere variëteit van betekenissen hebben gekregen, waardoor we meer verward zijn dan ooit tevoren over wat er precies gezegd wordt, is de lichaamstaal armer geworden. De grammatica van deze specifieke vorm van taal is zo drastisch ingekrompen dat het volledig zinloos geworden is. Aangezien we geen volledige beoordeling meer mogen maken, missen we duidelijk vele boodschappen en zijn we gehandicapt in de manier waarop we onszelf kunnen uitdrukken.

"Daden spreken luider dan woorden " is enkel waar als de daden bevestigen wat we willen zien en horen. Anders worden ze genegeerd als wensdromen of luchtkastelen.

Daarenboven kunnen woorden eender wat betekenen, afhankelijk van de interpretatie die we eraan willen geven.

Een tijdperk van uitgebreidere communicatie heeft geresulteerd in een slechter formaat waarin echte mensen echte boodschappen naar elkaar overbrengen. Als wij, als individuen, niet langer eerlijk mogen zijn in de manier waarop we met anderen communiceren, door woorden en daden, hoe kunnen we dan eerlijk tegenover onszelf blijven?