Heelheid Ontwaken

Principes maar ook Valkuilen

door Dr Patrick Quanten

Toen hem gevraagd werd naar de wegen van beoefening legde Boeddha uit dat er vier wegen zijn waarlangs een spiritueel leven zich kan ontplooien. De eerste weg is snel en geeft veel plezier. Hierbij gebeurt het zich openstellen en het loslaten natuurlijk, zoals een gemakkelijke geboorte, en dit gaat vergezeld met vreugde en verrukking. De tweede weg is ook snel maar pijnlijk. Op dit pad krijgen we misschien te maken met een krachtige bijna-doodservaring, een ongeval, of het ondraaglijke verlies van iemand die we liefhebben. Deze weg leidt doorheen een brandende poort, waardoor we leren om los te laten. De derde vorm van spirituele vooruitgang gaat geleidelijk en gaat gepaard met plezier. Op deze weg gebeuren het zich openstellen en het loslaten gedurende een periode van enkele jaren, voornamelijk met gemak en genot. De vierde en meest voorkomende weg verloopt ook traag en geleidelijk, maar voornamelijk door te lijden. Moeilijkheden en strijd zijn een terugkerend thema en hierdoor zullen we geleidelijk aan leren om te ontwaken.

Op dit gebied kunnen we zelf geen keuze maken. Onze ontplooiing is een weerspiegeling van het patroon van ons leven. Ongeacht de schijnbare snelheid wordt van ons alleen maar gevraagd om ons over te geven aan het proces.

Deze wegen van beoefening hebben tot doel om onze gehechtheid los te laten en een volwassen spiritueel leven toe te laten, zodat wij de heelheid van het leven zelf kunnen ontdekken. Er zijn twee centrale principes om te ontwaken in deze heelheid. Ten eerste, elk belangrijk gebied van onze ervaring op aarde moet omvat zijn in ons spirituele leven alvorens vrijheid volledig kan bloeien. Er kan geen enkele specifieke dimensie uitgesloten worden van het bewustzijn. De Boeddhistische ouderen spreken over het cultiveren van vier fundamenten van heilig bewustzijn: het lichaam, de gevoelens, de geest en de regerende levensprincipes. Daarna vertellen hun leringen om dezelfde heilige aandacht uit te breiden naar gezin, gemeenschap, levensonderhoud en relatie met de wereld in het algemeen. Het is enkel door aandacht te schenken aan elk van deze gebieden dat we ons ontwaken kunnen volbrengen.

Het tweede principe om te ontwaken in heelheid is dat bewustzijn in één gebied niet automatisch overgaat naar andere gebieden van jouw leven. We weten dat olympische atleten, hoe goed afgestemd en fysiek bewust ze ook mogen zijn, emotioneel heel onvolwassen kunnen zijn of mentaal onderontwikkeld. Daarentegen lijden bepaalde briljante intellectuelen misschien aan onwetendheid en veronachtzaming van hun lichaam of hun emoties. Andere mensen, heel bewust van hun gevoelens en expert op gebied van menselijke relaties, kunnen volkomen onbewust zijn over de constructies van de gedachten en geloofssystemen die hen beperken.

In het spirituele leven gaat het niet anders. Meditatiemeesters, onderlegd in het tot stand brengen van hoge toestanden van bewustzijn, kunnen heel verward zijn als het aankomt op emoties en relaties. Toegewijde nonnen of monniken, met een sterke verbondenheid met God, kunnen moeizame of zelfs destructieve relaties hebben met hun familie of zelfs met hun eigen lichaam. Yogi's en goeroes, die een verbazende fysieke flexibiliteit, adem en gedachtecontrole hebben, kunnen onontgonnen geloofssystemen en opinies hebben die ervoor zorgen dat de mensen rondom hen hieronder lijden. Voor vele leraren heeft hun spirituele opleiding zelf hen misschien aangeleerd om hun basis menselijke behoeften te negeren of te ontkennen. Maar als deze dimensies niet omvat worden in hun beoefening kunnen ze onnodig lijden aan van alles, gaande van een slechte gezondheid tot emotionele problemen. Elk gebied dat nog steeds onbewust is brengt lijden, conflict en beperking met zich mee.

Als we kijken naar de gebieden van ons leven die we spiritueel niet geraakt hebben, dan vinden we hier vaak onderliggende oordelen of angsten in. We geloven misschien dat het lichaam, of relaties, of toekomstplanning, of geld, of seksualiteit, of familie, of de gemeenschap, of de politiek "onspiritueel", gevaarlijk, lelijk of een valkuil is. Door deze angst worden muren opgetrokken, wordt ons hart geïsoleerd van het leven, wordt de wereld verdeeld zodat een gedeelte ervan aanzien wordt als niet heilig.

De waarheid is dat deze innerlijke grenzen opgelost moeten worden. Het is door diep en eerlijk te luisteren naar alles waar men angst voor heeft of wat men opzij geschoven heeft dat onze vrijheid gevonden kan worden. En als we ervoor kiezen om hier niet naar te kijken, dan zal het verwaarloosde ons weten te vinden; de verloren delen van onszelf zullen zichzelf vertonen en zullen zelfs nog harder beginnen aan te kloppen als we niet naar hun eerste signalen luisteren. We horen uiteindelijk hun stem bij echtscheiding of depressie, bij ziekte of falen. Als we er wel naar luisteren en alle delen van het Zelf verwelkomen, dan zullen we ontdekken dat dit onze tuin verrijkt, zoals compost voeding is voor het leven zelf.

De meeste onder ons vinden het moeilijk om dit eerste contact te maken met alle gebieden van het leven, en een beetje hulp en begeleiding is meestal welkom. Omdat spirituele leraren vaak charismatisch zijn en tradities meeslepend zijn, kan spiritualiteit in het begin heel veel imitatie met zich meebrengen. Dit is normaal voor een tijdje. Maar het kan te onbuigzaam worden. Als we denken dat "spiritueel" betekent dat we rustig en onberoerd moeten zijn, dan gaan we dit misschien karakterloos imiteren. Als anderzijds de meester losbandig en dronken is treffen we misschien een gemeenschap van alcoholici aan, leerlingen die hun wilde natuur willen tonen op precies dezelfde manier. Dit worden allemaal vormen van spiritueel materialisme.

Jammer genoeg kan ook de spirituele wereld even beperkend en enggeestig worden als de rest van onze cultuur. Het lijkt erop dat bijna elke religieuze of spirituele gemeenschap zijn onbewuste "groepsdenken" heeft, zijn "groepsgedrag". We zien hier dan ook dat het beoefenen van rituelen belangrijker geworden is dan het eigenlijke pad naar bewustzijn. Het geïmiteerde decorum, of het heel hard proberen om allemaal hetzelfde te zijn, heeft de doelstelling - waarbij wij alle gebieden van het leven verkennen via deze oefeningen en alle grenzen die onze spirituele bloei beperken loslaten – uitgewist. Zoals E.E. Cummings het stelt, "Om niemand anders dan jezelf te zijn, in een wereld die zijn best doet om van jou al de anderen te maken, betekent dat je de moeilijkste menselijke strijd ooit moet leveren en nooit mag ophouden met te strijden."

Terwijl emotionele, fysieke en mentale vrijheid niet geïmiteerd kan worden, is het ook niet het tegengestelde hiervan: het uitleven van onbewuste noden en angsten. Zoals Ram Dass, die de kenner werd van zijn neuroses, leren we onszelf kennen zoals we zijn, maar zonder uitspattingen of zelfmedelijden. Als we ons echt bewust zijn van onze gevoelens en niet gebonden zijn door hun energie, dan kunnen we kiezen; ongeacht de omstandigheden zijn we dan vrij om onze wijsheid te volgen. De persoon die echte bevrijding geproefd heeft koestert de rijkdom van een leven als een geheel.

Eens we de verbinding gemaakt hebben met het innerlijke zelf, en eens we het leven ervaren als een geheel, altijd in het moment aanwezig zijn en altijd onszelf zijn, dan zullen we al snel iets anders beginnen op te merken. Het zich bewust worden van intentie is een sleutel om te ontwaken in de beoefening van het zijn van moment tot moment. In elke situatie die ons engagement vereist zal één of andere innerlijke intentie voorafgaan aan onze reactie. Boeddhistische psychologie leert ons dat deze intentie datgene is dat het patroon van ons karma vormt, de oorzaak en het gevolg van elke daad komt van de intentie van het hart die voorafgaat aan elke actie. Als onze bedoelingen liefdevol zijn dan zal het karmische resultaat anders zijn dan wanneer deze hebzuchtig of agressief zijn. Als we niet bewust zijn, dan zullen we onbewust reageren vanuit gewoonte of angst. Maar als we aandacht besteden aan onze intenties, dan kunnen we merken of deze afstammen van het lichaam van angst of van onze vrijwillige bedachtzaamheid en zorg.

Elke traditie biedt gebeden en meditaties aan om de beste intenties in ons hart te vestigen. Soms zijn de intenties algemeen, of ze kunnen zich richten op één dag of één situatie. In moeilijke tijden is het deze herhaalde instelling van het kompas van ons hart waardoor het resultaat bepaald wordt. Of het nu in een gezinsconflict of in een onenigheid binnen de gemeenschap gaat, we kunnen ons bewust worden van onze diepste intentie alvorens we spreken of handelen. Zelfs de meest eenvoudige woorden kunnen een enorm verschillend effect hebben, afhankelijk van onze intentie. De zin "Wat bedoel je?" kan beschuldigend en oordelend klinken of attent en nederig. Onze harten zijn als seismografen, zij pikken de trillingen van intentie op.

In plaats van een slechte situatie nog op te hitsen kunnen we zoeken naar manieren om het goede in de ander te raken. Zonder het ontkennen van pijn en onrechtvaardigheid kunnen we ook zoeken naar de geheime schoonheid van anderen. Onze spirituele beoefening kan eenvoudig zijn: kijken met ogen van medeleven en handelen met onze meest verstandige intentie. Dit heeft vaak een verrassend resultaat.

Soms is het noodzakelijk om te marcheren; soms is het noodzakelijk om stil te zitten en te bidden. Elk kan op zijn beurt het hart en de wereld terug in evenwicht brengen. Om verstandig te kunnen handelen moet ons medeleven in evenwicht zijn met gelijkmoedigheid, de vaardigheid om dingen te laten zijn zoals ze zijn. Medeleven en gelijkmoedigheid komen in evenwicht als we leven in de realiteit van het heden. Zo eenvoudig is het. Opmerkzaamheid en medeleven worden oprecht stap voor stap ondernomen, één persoon, één moment. Anders raken we overstelpt door al de problemen waar we mee moeten omgaan: de dilemma's van onze uitgebreide familie en onze gemeenschap, de onrechtvaardigheid en het lijden wereldwijd.

Medeleven is het meest reëel in de details, in onze reactie op de dringendheid van dit moment. Zelfs in globale situaties is dit zo. Het is in de details dat de genade van het hart uitgebreid wordt. Elke dag wordt elke stap als ademhalen, een toepassing om het hart te vergroten. Met deze kleine stapjes kan onze waarheid tot bloei komen.

Het einde van al ons zoeken
Zal daar zijn als we terug aankomen waar we begonnen zijn
En deze plaats voor het eerst echt kennen.
T. S. Eliot