Relaties: Hoe kunnen ze blijven bestaan?

door Dr Patrick Quanten MD

De alarmerende graad waarmee relaties afbreken in deze cultuur is zorgwekkend, vooral omdat het ons iets vertelt over de manier waarop mensen met elkaar en met zichzelf omgaan. Dit kan een beetje vreemd klinken, maar als we beginnen met twee mensen die tot over hun oren verliefd zijn, die alles voor elkaar over hebben, waarom komt er dan een moment dat dit niet meer zo is, of erger nog waarom beginnen ze elkaar te haten. Het gebruikelijke scenario is dat men het de ander verwijt. Een verklaring die we dikwijls horen onder deze omstandigheden is: "Jij bent niet meer de man/vrouw waarmee ik trouwde", hetgeen impliceert dat, hoewel de tijd gevorderd is en vele dingen veranderd zijn, er een verwachtingspatroon was dat de betrokken mensen niet zouden veranderen.

Het komt bij mij over alsof dit een wijdverspreid geloof is, of dit nu uitgedrukt of onderdrukt wordt. Het schildert een beeld van een statisch leven dat niet kan veranderen, maar dat is, zoals we weten, niet waar. Maar als het te maken heeft met persoonlijke betrokkenheid is dit toch een veel gebruikt excuus. Als het al niet gebruikt wordt als verklaring voor de breuk, dan lijken we toch te aanvaarden dat mensen zich gewoon in een andere richting ontwikkeld hebben, uit elkaar gegroeid zijn, en hierdoor is het normaal dat ze elkaar niet meer graag zien. Dit lijkt voor mij weer een vreemd concept. We hebben hier twee mensen die hun leven samen verstrengeld hebben, hun leven samen plannen, hun leven samen leven en toch niet samen zijn. Hoe is dit kunnen gebeuren?

In elke fase van ons leven hebben we allemaal een blauwdruk van wie we zijn. Het is deze blauwdruk die bepaalt hoe we willen leven, wat we doen en wat onze plannen zijn. Binnen dit raster zijn er eigenlijk drie categorieën die de fundamentele informatie over ons bevatten, op eender welk moment. Deze zijn verlangens, routines en afkeren; met andere woorden, het hele gamma van liefdeprojectie tot het interesseert me niet tot haatprojectie.

Onze verlangens zijn de dingen waar we het gevoel van hebben dat ze in ons leven aanwezig moeten zijn. Dit zijn de moet-hebben, moet-doen dingen die de drijvende kracht zijn achter elk leven. Het is ons verlangen dat ons een metgezel bezorgt, eentje die ons kan helpen om onze verlangens en wensen te laten uitkomen. Om onze verlangens te bereiken, die abstracte concepten zijn zoals "geluk, vrede, veiligheid, zorgeloosheid", een ware kracht in ons leven, projecteren we ze op "dingen" die voor ons deze concepten op de best mogelijke manier voorstellen. We identificeren dus een financieel goede job bijvoorbeeld met zorgeloosheid; of een kus met vrede; of een knuffel met veiligheid. Voor de meeste onder ons lijken we onze inspanningen vanaf dan te richten op het najagen van het voorwerp in plaats van het abstracte concept zelf. Het object is niet langer een voorstelling van het verlangen, het wordt het verlangen. Op dit moment is het concept niet langer een idee dat ronddwaalt, het is nu een gefixeerd iets omdat het een welbepaald voorwerp geworden is. Doorheen de tijd blijft dit hetzelfde voorwerp, en het geloof dat dit voorwerp het verlangen is betekent dat we het niet langer zien als een opstapje naar het bereiken van het verlangen, maar als het ultieme doel. Eens we het voorwerp verkregen hebben zou het verlangen voor altijd vervuld moeten zijn. Onveranderlijk. We hebben een resultaat. In werkelijkheid is dit natuurlijk niet het geval. Bijna zonder uitzondering realiseren we ons dat, eens we het voorwerp verkregen hebben, het niet dezelfde waarde heeft als het originele verlangen. Er kan ontgoocheling en ontevredenheid zijn, maar wat nog belangrijker is, wie kunnen we hiervan de schuld geven. Oh ja, als er iets mis gaat in het leven dan moeten we dit ergens aan kunnen wijten, vooral omdat men ons liet geloven dat eens we het voorwerp van ons verlangen verkregen hadden het verlangen zelf bevredigd zou zijn. En interessant genoeg kunnen we dit slechts zelden aan onszelf verwijten, omdat we alles hebben gedaan wat nodig was om ons te brengen waar we moesten zijn, maar toen we er kwamen bleek de beloning een grote ontgoocheling te zijn. Waarom? Als we nooit in de buurt komen om het gewenste voorwerp te verkrijgen, stellen we dikwijls dezelfde vraag omdat het moeilijk te geloven is dat al onze inspanningen geen resultaat opleveren. De reden hiervoor moet toch wel zijn dat iemand of iets anders met succes je tegengewerkt heeft. Waarom?

Onze afkeren zijn de dingen in het leven waar we het gevoel over hebben dat we ze ten alle kost moeten vermijden. Dit zijn de dingen waarvoor we hemel en aarde bewegen om ervoor te zorgen dat ze ver bij ons vandaan blijven. Dit zijn eigenlijk ook weer concepten zoals "ziekte, dood, armoede, sociale afzondering" die we projecteren op dingen en situaties, die we op hun beurt identificeren als het concept zelf. Als onze verlangens de motor zijn die ons voorwaarts stuurt in ons leven, dan zijn onze afkeren de dingen waarvoor we allergisch zijn, op een manier dat we panikeren en overreageren als we er nog maar bij in de buurt komen of ze nog maar ruiken. Als ze toch gebeuren, ondanks al onze inspanningen, dan moet er toch echt wel iemand of iets de schuld krijgen van deze ontzaglijke ramp. Het kan nooit mijn fout zijn omdat ik alles wat maar menselijk mogelijk is gedaan heb om het te vermijden. Dus waarom heeft iemand anders niet méér gedaan om deze tragedie te voorkomen?

De middenweg wordt in beslag genomen door alle dingen waar we niet passioneel mee bezig zijn. Maar ook hier kijken we eerst naar de concepten zelf, en deze omvatten ideeën als "gelijkmoedigheid, éénheid, medeleven, waarheid". Als deze concepten verbonden worden aan voorwerpen dan kunnen ze ofwel als nuttig en welwillend aanschouwd worden, of als beschadigend en verstorend, afhankelijk van het voorwerp zelf. Een populaire zin die in dit scenario gebruikt wordt is: "Maar dat is anders", hetgeen betekent dat het een andere zaak is als men de principes van het concept toepast op zichzelf of op iemand anders. Dus, hoewel we misschien passionele gevoelens hebben voor het midden-van-de-waaier-concepten, vallen ze toch niet altijd onder de categorie "verlangens" of "afkeren"; ze veranderen van categorie zoals het uitkomt. Er zijn nog andere hechtingen waar we misschien helemaal geen sterke band mee hebben, zoals "godsdienst of persoonlijk imago". Deze categorie weegt slechts licht door op de weegschaal van ons persoonlijk leven. Hoewel het de massa van ons leven vormt en ons voorziet van een stevig platform, windt het ons niet op zoals de verlangens en het duwt ons niet weg van de valkuilen van het leven zoals de afkeren dat doen. Toch is het essentieel in de samenstelling van de volledige persoon die jij bent en het is ook de poel van waaruit nieuwe verlangens en afkeren de psyche bereiken, waar kracht en onderscheiding uit gewonnen wordt.

Wel dan, wat heeft dit allemaal te maken met relaties?

Het is het samenstellen van deze lijst die het voor jou eigenlijk mogelijk maakt om een partner te kiezen. Iemand die haat wat jij verlangt is waarschijnlijk geen kandidaat. Hoe meer jouw lijst overeenkomt met die van de toekomstige partner, hoe gemakkelijker men overeenkomt en hoe sterker de band. Eenvoudig genoeg, en toch tonen de statistieken aan dat we het hoe langer hoe vaker mis hebben. Waarom?

Het antwoord ligt in onwaarheid. Neen, ik zei niet "leugen", ik zei en ik bedoelde "onwaarheid". Het verschil is dat liegen een bewuste daad is, terwijl een onwaarheid onbewust is; of met andere woorden, als je niet weet dat je een onwaarheid uitspreekt lieg je niet, je vertelt de waarheid voor zover deze bij jou bekend is. Dit is een belangrijk concept zowel hier als in het dagelijkse leven. Onwetendheid is misschien geen excuus om de wet te breken, tenzij je een advocaat of een jurist bent, maar het is een perfecte reden om niet te weten dat je niet in waarheid leeft. Bijvoorbeeld, als je niet weet dat het geld dat je aan een goed doel geeft, gebruikt wordt om wapens mee te kopen, waarmee de mensen die jij probeerde te helpen geterroriseerd worden, dan heb je onbewust bijgedragen tot oorlogsvoering en heb je geen reden om je geloof in hulporganisaties bij te stellen. Zo is het ook met de andere aspecten van het leven: als je niet weet dat je een infectie niet van iemand anders kan overkrijgen, dan kan je het jezelf niet verwijten als je een ander hiervan beschuldigt.

De reden waarom zoveel relaties op het stort belanden is onwaarheid. Mensen zijn niet waarheidsgetrouw met zichzelf en anderen. Als ze zouden liegen dan zouden ze weten waarom hun relaties afbreken, dus daar moeten we niet over uitwijden. Voor al de anderen, voor wie de reden van het falen van hun relatie een mysterie is, begin te zoeken naar onwaarheden.

De eerste vereiste voor een succesvolle en langdurige relatie is ken jezelf. Ha, dat is gemakkelijk, omdat we onszelf allemaal heel goed kennen. Daar kan het probleem dus niet liggen. Wel, stop eens even, laten we dit even verder in detail onderzoeken.

Waarheidsgetrouwheid en zelfkennis samen betekent dat we moeten weten wie we zijn en wat we willen en dat we er eerlijk over moeten zijn. Wie we zijn en wat we willen wordt grotendeels bepaald door de maatschappij waarin we leven en de opvoeding die we gekregen hebben. De dingen die we in ons leven als "juist" en "fout" zien worden op deze manier gevormd, door wat we geleerd hebben toen we opgroeiden. Maar weten dat dit alles echt "jij" bent is een moeilijke en ingewikkelde taak. Hoe kan je zeker zijn dat al je waardeoordelen en geloofssystemen niet alleen maar gekopieerd zijn van elders, zonder dat deze grondig door jou persoonlijk op de proef gesteld werden.

Wat we weten komt in het begin van wat men ons verteld heeft, de lessen van ouders, school en kerk, hoofdzakelijk. We nemen het geleerde concept aan als zijnde het onze en dit zal dienen als een sjabloon, een handleiding, doorheen het leven. Gedurende dit leven ervaren we dingen die deze concepten op de proef zullen stellen en het is door de persoonlijke ervaring dat de aangeleerde concepten, de herhaalde principes en regels, voor ons "echt" worden. Eens we iets ervaren hebben dan wordt de theoretische discussie een verre herinnering en wordt deze vervangen door "kennis" uit ervaring. Vanaf hier kunnen we waarlijk zeggen dat we iets weten. Dit betekent natuurlijk ook dat veel waarvan we aannemen dat het van "ons" is nog steeds niet op de proef gesteld werd en niet bewezen is; het is alleen een waargenomen deel van ons. Dus zien we onszelf misschien als een stereotype vader of moeder, maar we weten dit eigenlijk niet of dat echt is wie we zijn, totdat we geconfronteerd worden met wat het inhoudt en we een liefde of afkeer voor de situatie ervaren. Bijna alles wat we doen in het begin van ons volwassen leven is vooraf bepaald door de beelden die we zolang vereerd hebben. Alle dingen waar we van geloven dat ze van "ons" zijn worden nu uitgedaagd en geëvalueerd als een echt deel van ons of niet. Enkel als we door ons leven en door de tijd gaan krijgen we de gelegenheid om meer en meer uit te vinden over wie we werkelijk zijn en wat we werkelijk willen of nodig hebben. Daarom zijn er in elke fase van het leven grote gebieden van onze persoonlijkheid die zich nog steeds in duisternis bevinden, nog niet verkend zijn, afhankelijk van de bereidheid en moed van het individu om zijn/haar persoonlijke uitdagingen aan te gaan. Om iemand te leren kennen moet men voortdurend het beeld dat men van het "zelf" heeft wijzigen.

Dat identificeert dus al één probleem over de waarheidsgetrouwheid in relaties: we weten eigenlijk niet wat de waarheid is! Het dichtst dat iemand bij waarheidsgetrouwheid kan komen onder deze omstandigheden is door zo open en eerlijk mogelijk te zijn. Om dit te doen moet men erkennen dat de waarheid zelf onbekend is en dat de ontdekking van de kennis over het zelf een doorlopend project is. Het beste waarop men kan hopen is om voorbereid te zijn om een ander stukje van de puzzel te aanvaarden wanneer dit gevonden wordt. Wees bereid om toe te geven dat nieuwe stukjes van wie jij bent voortdurend ontdekt worden en dat het stom zou zijn om te proberen deze in te passen in een oud gevestigd kader. Beslis liever om het kader te verruimen en nieuwe informatie over jezelf te aanvaarden als een waarlijk mooi geschenk, zelfs wanneer dit de manier waarop je jouw leven tot nog toe georganiseerd had volledig verstoort.

Hier verschijnt een tweede probleem. Als we de nieuwe deeltjes over onszelf aanvaarden, wat moeten we hier dan mee doen? Als ze een verschillend verhaal vertellen, als ze niet passen in wie we verondersteld zijn te zijn, als ze ons tonen dat we andere dingen nodig hebben dan diegene die we najagen, dan hebben we een probleem. Veranderen we gewoon maar ons leven? Gooien we alles weg waar we voor gewerkt hebben en in geloofd hebben gedurende zo een lange tijd? En waarom? Hoe weten we dat deze nieuwerwetse "mij" meer echt is dan de oude? Hou ik mezelf niet voor de gek? Wel, dit moet je zelf uitzoeken, maar eens je waarheidsgetrouw bent met jezelf en je weet dat dit echt is wie je bent, dan heb je het probleem dat je waarheidsgetrouw naar anderen toe moet zijn.

Kunnen we de waarheid vertellen? Kunnen we aan anderen toevertrouwen dat ons leven echt een drastische verandering nodig heeft als we onszelf en geluk willen vinden? Is het eerlijk om anderen te kwetsen als we hen moeten vertellen dat hun inspanningen niet langer gewenst zijn, niet langer gewaardeerd worden? Ik denk dat er verschillende mogelijkheden zijn en het is belangrijk om deze zorgvuldig te onderzoeken en een positief besluit te nemen per geval en elk individu voor zichzelf. Niemand kan je het juiste antwoord geven; anderen kunnen je alleen hun antwoord geven en meestal is dit er één dat niet ondersteund wordt door ervaring. Wat zijn de mogelijkheden?

• Afwegend hoe ver je vooruit wil gaan op jouw weg en hoeveel anderen willen dat je in een andere richting gaat, kan je beslissen dat je de pijn, door anderen te moeten ontgoochelen, niet kan verdragen. Op dit punt is het belangrijk dat je een positieve en bewuste beslissing neemt om het ontdekken van het "zelf" te laten varen en je hele leven in dienst van iemand anders zijn geloofssysteem te stellen. Om hierin succes te kunnen boeken, moet men zichzelf volledig wegcijferen en al zijn behoeftes en wensen laten varen en deze vervangen door die van de ander.
• Als je voelt dat de enige echte manier van leven met jezelf op de eerste en belangrijkste plaats komt, dan moet je ernstig kijken naar wat je hiervan weerhoudt en wat je voorkomt om waarheidsgetrouw tegenover jezelf te zijn. Om geluk en je ware zelf te vinden moet je de veranderingen doorvoeren die noodzakelijk zijn om het oude geloofssysteem overboord te gooien en het te vervangen door de nieuw gevonden waarheid. Dit kan een drastische verandering betekenen voor de praktische zaken in je leven en dit kan zorgen voor een muur van onbegrip. Hier kan je waarheidsgetrouw zijn voor jezelf, maar je moet de behoeftes en wensen van iemand anders opofferen voor die van jou.
• En dan is er nog datgene waarvan ik zie dat de meeste ouders doen met betrekking tot hun opgroeiende kinderen. Het is ook mogelijk om het toe te laten dat een ander persoon groeit, zelfs als dit je eigen geloofssysteem uitdaagt en schaduwen van twijfel gooit over je eigen leven. Het toelaten dat de andere persoon verandert, andere dingen wilt, andere dingen nodig heeft en een ander persoon wordt, zonder volledig te voldoen aan de standvastige waardes die hem/haar niet langer dienen. Hier is het niet langer een zaak van dit of dat; het is een zaak van integratie en begrip. Hier verdragen we verschil als het zaad van het leven. We laten toe dat anderen zijn wie ze zijn en zij laten ons toe te zijn wie wij zijn. Dit bevrijdt ons van de remmingen van het sociale kader: het is zowel goed te leven binnen het kader maar het is ook goed om erbuiten te leven. Het leven wordt een individuele ervaring en wordt als dusdanig getolereerd en gerespecteerd door iedereen.

Als twee mensen hun leven verstrengelen dan zou het geen keuze moeten zijn welk leven ze beiden gaan volgen. Het moet ook geen compromis zijn, dat onveranderd geen van hen beiden volledig zal bevredigen. Het kan een getolereerde relatie zijn waarin beide persoonlijkheden naar hun ware zelf mogen zoeken en hun eigen weg mogen volgen. Sociale structuren beperken deze beweging omdat de mensen anders onvoorspelbaar worden in hun gedrag en de autoriteiten hebben het daar moeilijk mee. Het is de bedoeling dat de regering en de autoriteiten onze levens "leiden". Elk individueel leven moet in principe passen in het geheel van de maatschappij. Het moet een plaats en een doel hebben met betrekking tot de rest van de maatschappij. Jouw job moet een doel dienen, dat iets gemeen heeft met de doelstellingen van de maatschappij. Jouw aandeel in de voortplanting moet de gemeenschap helpen te ondersteunen, de groep, de natie, de godsdienst, waarvan je deel uitmaakt. Autoriteiten zetten een kader uit en hebben als doel hun eigen macht en controle te kunnen blijven uitoefenen. Om dit te kunnen bewerkstelligen moet men zich ervan verzekeren dat zoveel mogelijk van zijn onderdanen in de richting lopen die voor hen uitgestippeld werden; dat ze de dingen willen en nodig hebben waarvan jij hun gezegd hebt dat ze deze nodig hebben; dat ze voor hun behoeftes zoveel mogelijk van jou afhankelijk zijn, als autoriteit zal je hen hiervan voorzien. Met andere woorden, individualiteit met zijn grote waaier aan behoeftes en wensen is staatsvijand nummer één. Je moet hen allemaal zoveel mogelijk in het gareel houden omdat jouw overleving als autoriteit ervan afhankelijk is. Om dit voor jou mogelijk te maken, vindt je sociale regels uit en voert deze door om de gemeenschap van dienst te zijn, niet het individu. Hoe méér je de individuele ontwikkeling kan indijken en het individuele gedrag kan controleren hoe méér macht je hebt.

Maar precies zoals ouders ervaren dat hun tieners hun eigen waardes en geloofssystemen uitdagen, zal een individu die zijn/haar ware zelf vindt de gevestigde sociale waardes en regels uitdagen. Precies zoals de opgroeiende kinderen hun eigen weg vinden om een leven voor zichzelf uit te bouwen, vaak verschillend van het voorbeeld van hun ouders, zal het individu de behoefte hebben om zijn/haar eigen regels te formuleren over het leven. Precies zoals de meeste ouders de beslissingen van hun kinderen leren aanvaarden, of ze het er nu mee eens zijn of niet, en leren van hun kinderen te houden ondanks dat ze hun leven leiden naar waardes of geloofssystemen die veel verschillen van hun eigen, kan een individu ook leren om het veranderde geloofssysteem van een ander te respecteren en de behoefte om te veranderen te aanvaarden zonder zijn/haar behoeftes te plaatsen boven al het andere. Precies zoals ouders aanvaarden dat hun kinderen moeten opgroeien, moeten we als individu ook aanvaarden dat onze partner ook het recht heeft om op te groeien. Het groeiproces, het ontwikkelingsproces, is niet voorbij als we volwassen worden. Eigenlijk begint de echte reis hier nog maar pas.

Onze relaties zullen ons meer voldoening geven en lonend zijn als we erkennen dat we allemaal moeten groeien en ontwikkelen. Als we het kunnen, moeten we anderen de mogelijkheid bieden om precies dat te doen zonder hen een hoge prijs te laten betalen voor dit privilege. Dan hebben we een echte kans om te ervaren dat onze relaties kunnen veranderen zonder te breken. Om de wereld te kunnen helpen om naar een meer realistische maatschappij te groeien, waar individuen het centrum van het leven zijn, moeten we beginnen met elementaire veranderingen door te voeren binnen onszelf.

Het is nodig dat we onszelf heel wat beter leren kennen.

We moeten eerlijk zijn over wie we zijn en wat we nodig hebben. Eerlijkheid naar onszelf maar ook naar anderen toe.